مقدمه

همچنان كه وارد هزاره جديد ميشويم، ويروس ازبين برندهسيستم ايمني بدن انسان يا همان HIV به ايفاي نقشيبـرجستـهدر بـه خـطر انـداختـن سـلامتي بشر در سراسرجهان ادامه مي دهد. آمـارهـاي ارائـه شـده اخـير از سوي

سـازمـان مـلل نـشان ميـدهـد كه تقريبا 34 ميليون نفـر ازمردم جهان به اين بيماري مبتلا هستند و هر ساله تعـداد

6/5 ميلون نفر به اين مقدار افزوده ميگردد. فاجعه انساني مربوط به ايدز بي مانند است. بيشتر موارد راه هاي انتقال ويروس HIV ميـتـواند بـه طرق مخـتلف بـه  رفـتـار بشر مربوط گردد؛ مانند مواد مخدر و فعاليتهاي جنسي. درحالي كـه ايـنگونه رفتارها در بـرخي از جوامع رواج بسياري يافته است، اغلب آنها را مي تـوان بــا آموزش و مشاوره منـاسب تـغيـير داده و يا اصـلاح نـمـود.  چـندين كشور از قبيل تايلند و اوگاندا توانسته اند با سعي بسيار در اين زمينه با موفقيت ميـزان انتشار ايــن بـيـماري را كاهش دهند.

در كشـور آمـريـكـا بـا ايـنكه رفتارهاي مخاطره انگيز در برخي از گروه ها هـمانـنـد مــردان همجنس گرا بطور قابل توجـهـي كـاهش يـافـتـه اسـت، گزارشهاي اخير حاكي از طغيان مجدد بيماري ايدز ميباشند. اين تجديد فعاليت قطعا بصـورت چند عاملي بوده و بخشي از آن بدليل حمايت عمومي و سياسي متزلزل مي باشـد. روشـهـاي مـبـارزاتي عـمــده ماننده تلاشهـاي آمـوزشـي "روابط جنسي ايمن تر"، ترويج كاندوم و برنامه هاي تعويض سوزن سـرنگ براي تغيير دادن رفتارها در طول زمان داراي نتايجي متغير و متناقض بوده است. بعلاوه توان بالقوه پزشكان ( يا متخصصان باليني ) در جهت تاثير گذاري بر اعمال و رفـتار بـيـماران، متاسفانه عمدتا فراموش شده است. برخلاف كشيدن سيگار، كـه مـا نقشي شناخته شده در انجام تلاش براي ممانعت از سلامتي عمومي ايفا مي كنـيم، مشاوره و اطلاع رساني درباره پيشـگيـري از ايـدز در كـمـتـر از يـك درصـد مـوارد مـراجعه بـيـماران بـه پـزشـك عـمومي خـود ارائـه مي گردد. درنهايت، دستيابي علم پزشكي به معالجات جديد، كه باعث حفظ جان و سلامتي و جلوگيري از ابتلا به بسياري از بيماري هاي ويروسي مي شود نـيـز مـمـكن اسـت تـرس از دچـار شـدن به ايدز را كاهش دهد. متـاسـفانه اين روشهاي درماني براي همه جواب نداده، انجامشان مشكل بوده و منوط به داشتن پتانسيل پاد زهري و عوارض بلند مدت خواهد بود.از آنجايي كه احتمال توليد يك دارو و يا واكسن در آينده نزديك كم مي باشد، تلاش براي كاستن بيماري مسري ايدز بايد به عـنوان هدفي اوليه بر پيشگيري از اين بيماري تمركز يـابد. پــزشكان و  ارائه كنندگان اقلام بـهداشتي بايد نقش عمـده اي در ارائه مشـاوره و اطلاع رساني هاي پيشگيرانه ايفا نمايند. براي پزشكان مهم است كه بدانند پيشگيري از ايدز نيازي به مهارتهاي مشاوره اي و مداخلات روانشناختي گسترده ندارد. پيشگيري بـعنوان بخشي از آموزش سلامتي روزمره بوده و با تشخيص و سنجش ريسك و فراهم آوردن اطلاعات ميتوان رفتارهاي پرخطر را اصلاح نمود.

مباني HIV

ويروس HIV از طريق عمل جـنسي با در مـعـرض قـرار گـرفتـن غشـاءهـاي مـخـاطي آلت تناسلي مرد، دهان، مهبل و مقعد با مني مبتلا به ويرس ايدز، پيش انزال، ترشـح هـاي مـهبـلي يـا خـون انـتـقال مـي يـابد. چنين راه انتقال ويروس HIV غير قابل پيش بــيـنـي ميباشد. بعبارت ديگر شخصي ممكن است با يكبار عمل جنسي مبتلا شـود، و شخص ديگري چندين بار روابط جنسي داشته باشد و هرگز مبتلا نگردد. به عـلاوه، تعيين درصد احتمال ابتلا هنگام رفتارهاي جنسي خاص قابل برآورد نميباشد. فقط مي توان در مورد هر رفتار، از واژه هاي پرخطر و كم خطر استفاده نمود.

ايدز چيست ؟

هنگامي که دنيا برنامه بهداشت براي همه تا سال ۲۰۰۰ را پيگيري مي کرد و زمانيکه جهانيان ريشه کني آبله را جشن مي گرفتند و غلبه بر بسياري از بيماريهاي عفوني مانند فلج اطفال ،‌ ديفتري ، سرخک و کنترل بيماريهاي واگير را نويد مي دادند ، ناگهان در سال ۱۹۸۱ نوعي بيماري عفوني ناشناخته در آمريکا ، اروپا ، آفريقا ،‌ استراليا ، به نام ايدز گسترش يافت . با گذشت حدود ۲۰ سال و صرف ميلياردها دلار هزينه ،‌عليرغم بسياري پيشرفتها هنوز دانشمندان موفق به کشف واکسني براي پيشگيري و دارويي براي درمان قطعي آن نشده اند . با گسترش ايدز در آفريقاي جنوبي و آسيا ، اين بيماري هم اکنون بصورت جهانگير درآمده است . تخمين زده شده که تا ابتداي سال ۲۰۰۱ حدود ۱/۳۶  ميليون نفر آلوده به ويروس ايدز در جهان زندگي مي کنند و ۲۲ ميليون نفر بخاطر اين بيماري جان خود را از دست داده اند .

تنها در سال ۱۹۹۹ ، ۶/۵ ميليون مورد جديد به موارد آلودگي اضافه شده که حدود نيمي از آنها بين ۲۴-۱۵  سال سن دارند . پس شناخت اين بيماري براي شما نوجوانان عزيز ضروري است .

* عامل ايدز

عامل بيماري ويروسي به نام ويروس نقص ايمني انسان( Human Immuno deficiency Virus  HIV) که به سيستم دفاعي بدن حمله کرده و باعث اختلال در فعاليت آن مي گردد . بيشترين سلولهايي که درگير مي شوند ،‌لنفوسيت ها هستند که جزء گلبولهاي سفيد مي باشند .

 نام بيماري (  AIDS  ) از حروف اول کلمات زير گرفته شده است و به معني نقص ايمني اکتسابي است :

( Acquired Immuno Deficiency Syndrome )

* تشخيص

تشخيص آلودگي به ويروس ايدز ، فقط با آزمايش خون ميسر است که آن هم از زمان ورود ويروس به بدن انسان تا زماني که شواهد آزمايشگاهي ظاهر شود ،‌ بين ۲ هفته تا ۱۶ ماه فاصله وجود دارد که به آن دوره پنجره گفته مي شود . در اين دوران فرد آلوده کننده است ولي هيچ يک ازعلائم باليني و آزمايشگاهي متداول را ندارد .

* ايدز چگونه سرايت مي کند ؟

* ويروس ايدز از سه راه قابل انتقال است :

 1- تماس جنسي

 2- از راه انتقال خون و فرآورده هاي خوني و استفاده مشترک از سرنگ و سوزن آلوده

 3- از مادر به کودک

1/ تماس جنسي

80  درصد آلوده شدگان به بيماري ايدز در دنيا به دليل برقراري روابط جنسي با افراد آلوده به اين بيماري مبتلا شده اند

 2/ انتقال خون و فرآورده هاي خوني و سرنگ و سوزن آلوده

بيماري ايدز از طريق انتقال خون و فرآورده هاي خوني آلوده به ويروس ، قابل انتقال است . در اکثر کشورهاي جهان ، خون و فرآورده هاي خوني را از نظر آلودگي به ويروس ايدز مورد بررسي قرار مي دهند ، پنج درصد از آلوده شدگان به ويروس ايدز از اين طريق آلوده شده اند .

هر وسيله تيز و برنده که بتواند در پوست يا مخاط خراش ايجاد کند يا وارد بدن شود مانند ابزار پزشکي و دندان پزشکي ،‌لوازم حجامت ، سوراخ کردن گوش ، ختنه ، خال کوبي ، طب سوزني ، تيغ سلماني و مسواک مي تواند باعث انتقال ويروس گردد . اينگونه وسايل ،‌ بايد يک بار مصرف باشند و يا حداقل بصورت مشترک استفاده نشوند ، در مورد وسايلي مانند وسايل دندانپزشکي و پزشکي پيشرفته که امکان چنين کاري نيست بايد حتماً وسايل بخوبي استريل شده باشند . در حال حاضر مهمترين راه انتقال ويروس در ايران و برخي از کشورهاي ديگر جهان استفاده افراد معتاد از سرنگ يکديگر براي تزريق مواد مخدر بوده است .

3/ از مادر به کودک

سومين راه انتقال از طريق مادر به کودک در طول حاملگي و زايمان است . ثابت شده است که شير مادر آلوده مي تواند سبب انتقال ويروس از مادر به فرزند باشد .

راههاي عدم سرايت

عليرغم جداسازي ويروس ايدز بسياري از ترشحات بدن مانند خون ،‌ ترشحات جنسي مردانه و زنانه ، بزاق ، ادرار ، اشک ، عرق ، شيرمادر ،‌ مايعات جنب ،‌صفاق و مغزي نخاعي ، سرايت در اثر تماس با همه آنها صورت نمي گيرد و فقط خون ،‌ ترشحات جنسي و شير مادر عامل انتقال هستند . لذا ويروس ايدز از راه تماسهاي عادي مثل با هم کارکردن ، صحبت کردن ،‌ همسفر شدن ، غذاخوردن و همچنين از راه حمام ، استخر و توالت قابل انتقال نمي باشد .

ايدز در ايران

اولين مورد ايدز در ايران در سال ۱۳۶۶ گزارش شد .  اين مورد يک کودک ۶ ساله هموفيل بود که بدليل بيماري زمينه اي از فرآورده هاي خوني وارداتي استفاده مي کرد . از آن پس تمام خونها و فرآورده هاي خوني اعم از داخلي يا وارداتي ملزم به آزمايش از نظر عفونت قبل از مصرف شدند . اين آزمايشات توسط سازمان انتقال خون ايران انجام مي پذيرد . برابر گزارشات واصله از دبيرخانه ستاد کشوري مبارزه با ايدز ، از آن زمان تا پايان سال ۱۳۷۹ ، ۲۳۸۲ مورد آلوده به ويروس در ايران شناسايي شده است که ۳۱۹ نفرشان به اين بيماري مبتلا و ۲۸۴ نفرشان فوت شده اند .

64%  موارد ابتلا از طريق اعتياد تزريقي و اشتراک در سرنگ و سوزن ۱۲٪ از طريق آميزش جنسي بوده است .

اعمال كم خطر و پر خطر

استمناء متقابل، نوازش و بوسيدن پايين ترين خطر را دارا ميباشند. مقاربتهاي مـهبلي و مقعدي محافظت نشده (بدون كاندوم) بطور واضح پر خطرترين اعمال جنسي هستند. پزشكان سعي نموده اند كج فهمي هاي متداول را برطرف نمايند -- از قبيل اينكه مردان از طريق مقاربت مهبلي يا مقعدي دچار HIV نميشوند. اين واضح است كه صحيح نمي باشد. شايد بزرگترين محدوده خاكستري در ذهن افراد در خصوص انتقال جنسي HIV از طـريـق سـكس دهـانـي بـاشد. انـتقال ويروس ايدز بر اثر سكس دهـانـي ثـابـت شـده و اطلاعات جديد نشان مي دهند كه سكس دهاني بيشتر از آنچه كه قبلا تصور مي شد ميتواند خطرساز باشد. بنابراين، با اينكه در گذشته مباحثاتي راجـع بـه مـيـزان خـطرات سكس دهاني وجود داشته است، موضوع استفاده مناسب از كاندومهاي لاستـيـكي و بندهاي دنداني در حين سكس دهاني بسيار حائز اهميت ميباشد.

* چه راههايي براي پيشگيري از بيماري ايدز وجود دارد ؟

۱ - با توجه به اينکه شايعترين راه سرايت در جهان از طريق تماس جنسي است ، بهترين راه پيشگيري از ايدز ، پاي بندي به اصول اخلاقي و خانوادگي و اجتناب از بي بند و باري هاي جنسي است .

۲ - عدم استفاده مشترک از لوازمي که ممکن است در قسمتي از بدن بوسيله آنها خراش يا بريدگي ايجاد شود مانند : تيغ صورت تراش ، خلال دندان يا مسواک .

۳ - استفاده از سوزن و سرنگ يک بار مصرف براي تزريقات و استريل کردن کامل لوازم پزشکي و دندانپزشکي.

۴ - پرهيز از مواد مخدر ، اعتياد تزريقي و استفاده از سرنگ و سوزن مشترک  که راه مهمي براي انتقال ويروس است و از طرف ديگر مصرف هر نوع ماده مخدر چه تزريقي و چه خوراکي ، حتي الکل ، چون باعث کاهش هوشياري و خويشتن داري مي گردد و مي تواند انسان را در برابر رفتارهاي پرخطر قرار دهد .

چه افرادي در معرض خطر ابتلا به اين بيماري قرار دارند؟

تنها در كشور آمريكا، گفته ميشود بيش از يك ميليون نفر مبتلا به ايدز بـوده و هر ساله از 40 تا 80 هزار نفر به اين تعداد افزوده مي گردد. بطور قابل توجهي ملاحـظه شد كه در بـيـن مـردان هـمـجنس گرا و معتادان تزريقي همچنان كه بيماري مسري ايدز گـستـرش يافته، گروههاي در مـعـرض خـطـر و راه هـاي انـتـقـال تـغـيير يـافـته است. زنان، جوانان و نـوجـوانـان و اقــليتهـاي نژادي سريع ترن جمعيت درحال گسترش مبتـلا بـه ويـروس ايـدز بشمار مي روند. در ايران پيش از اين الگوي انـتـقـال، بيماري معتادين تزريقي محسوب مي شد، اما اكنون اين الگو به رفتارهاي پرخطر جنسي مبدل گشته است.

با اينكه زماني تعداد مبتلايان در بين آنها اندك بود، جوانان و زنــان نـوجوان 20 درصد كل تعداد بيماران آلوده را در سراسر جهان تشكيل مي دهـنــد. مهمترين و سريعترين عامل انتقال ويروس HIV از طريق رفتارهاي مخاطره انگيز جنسي ميباشد. در حاليكه  بصورت سنتي در مراكز شهـري متمـركـز شـده، مـوارد بـيـماري بتـدريج به حومه شهرها درحال انتقال ميباشد.

بنابراين در جواب سؤال، "چه افرادي در معرض خطر اين بيماري قرار دارند؟" در يك كلمه-همه! پزشكان فرض را بـر اين ميگيرند كه تمامي بيمارانشان -- نوجوانان و جوانان -- در معرض خطر ابتلا قرار دارنـد. آنـها از هـر كـدام سـؤالاتي خاص درباره رفتارهاي جنسي و رفتارهاي پر خطر ديگر پرسيده، و بر اين اساس مشاوره و آموزش خود را ارائه مينمايند. تصور اينكه فردي در خطر ابتلا قرار ندارد، يك عمل خطرناك و گمراه كننده است.

* علائم بيماري چگونه ظاهر مي شود ؟

با کاهش قدرت سيستم دفاعي به مرور زمان بدن آماده ابتلا به عفونتها و سرطانهائي مي شود که به طور معمول در مردم عادي ديده نمي شوند ، اين بيماريها بصورت بيماريهاي ريوي ، اسهالهاي شديد و مزمن ،‌ تبهاي طولاني ، کاهش وزن ،‌ اختلالات شخصيتي ،‌ بيماريهاي مغزي وپوستي خود را نشان مي دهند که درنهايت منجر به مرگ فرد مبتلا خواهد شد .

* آموزش

يکي از مهمترين گروههاي پرخطر ، جوانان مي باشند و کسب آگاهي در زمينه کنترل و پيشگيري از ايدز جزء ضروريات آموزشي تمام کشورهاست .

آنچه بايد جوانان و نوجوانان درباره ايدز بدانند :

ايدز تا کنون درمان قطعي نداشته است .

ايدز قابل پيشگيري است .

ويروس ايدز مي تواند توسط افرادي که در ظاهر سالم هستند نيز منتشر شود .

ويروس ايدز از طريق برخوردهاي اجتماعي مثل دست دادن ، غذاخوردن ، صحبت کردن ، حمام و توالت عمومي ، استخر شنا و ... منتقل نمي شود و نبايد از افراد آلوده يا مبتلا به ويروس ايدز وحشت داشت . زيرا اين بيماري تنها از راه رفتارهاي پرخطر به انسان سرايت مي کند و تماسهاي معمول جامعه باعث انتقال بيماري نمی شود .

پس همدردي و حمايت خود را نسبت به اين بيماران و افراد آلوده به ويروس دريغ نکنيد .

* براي اجتناب از آلودگي به ايدز

در برابر تعارفات خانمانسوز مثل سيگار ، مواد مخدر ،‌ شرکت در مجامع خطرناک ،‌ وسوسه در انجام کارهاي ناسالم از طرف فاميل و دوستان ناباب ، مقاومت کنيد .

براي مقاومت در برابر وسوسه هاي شيطاني به قدرت لايزال الهي پناه ببريد .

به اصول و موازين اخلاقي و انساني دين مبين اسلام پايبند باشيد و بدانيد که يکي از دلايل انتشار بيماري و بلاي قرن در اروپا و آمريکا و آفريقا بي بند و باري و هرزگي بسياري از جوانان بوده است .